اخبار روز

دجرمونو دنړیوالې محکمې (ICC) څارنوال کریم خان دغې محکمې ته دفرانسې او اسپانیا په ګډون دشپږو هیوادونو له خوا په افغانستان کې دښځو او نجونو دحقونو څخه دطالبانو دسرغړونو په تړاو دپلټنو لپاره استول شوې دوسیې درسیدلو دتائید په ترح کې ویلي چې په دې اړه له وړاندې په شویو پلټنو کې دپام وړ پرمختګ شوی، چې پایلې به یې ژر اعلان شي.

دهلنډ دهاګ په ښار کې دجرمونو دنړیوالې محکمې (ICC) څارنوال دجمعې په ورځ نومبر۲۹(لیندۍ نهم) په یوه اعلامیه کې دټولو هغو کسانو څخه چې په دغو پلټنو کې یې دغې محکمې سره مرسته کړې مننه کړې ده. هغه ویلي: "زه دا رپورت ورکولی شم، چې دافغانستان په وضعیت کې دجنسیت پر بنسټ دځورونو دتورونو په پلټنو کې له وړاندې ډیر زیات دپام وړ پرمختګ شوی او زه ډاډه یم چې ډیر ژر به وکولای شم چې کوټلې پایلې اعلان کړم." دپنجشنبې په ورځ نومبر ۲۸ (لیندۍ اتم) دجرمونو نړیوالې محکمې (ICC) دڅارنوال دفتر دشپږو هیوادونو چیلي، کاسټاریکا، اسپانیا، فرانسې، لوګزامبورګ او مکسیکو څخه په افغانستان کې دطالبانو له خوا دښځو او نجونو دحقونو څخه دسرغړونو دپلټنو لپاره یو غوښتنلیک ترلاسه کړ.

په دې غوښتنلیک کې دغو هیوادونو په افغانستان کې د بشري وضعیت په ځانګړي ډول دښځو او نجونو دبشري وضعیت په خرابیدو باندې ژوره اندیښنه ښودلې او دکریم خان له دفتر څخه یې غوښتي چې دخپلو روانو پلټنو په دوام پر هغو جنایتونو باندې غور وکړي چې په ۲۰۲۱ کال کې واک ته دطالبانو دبیارسیدلو وروسته په افغانستان کې دښځو او نجونو پر وړاندې ترسره شوي دي. دڅارنوال کریم خان له خوا په خپره شوې اعلامیه کې ویل شوي: "دروم دجرمونو دنړیوالې محکمې داساسنامې له مخې یو غړی هیواد ممکن څارنوال ته یو وضعیت چې په کې یو یا زیات جرمونه ترسره شوي وي دقضایي واک په حدودو کې محکمې ته راجع کړي او دڅارنوال څخه غوښتنه وکړي چې ایا په وضعیت کې دخیل کس او یا کسان کیدای شي چې ددغسې جرمونو له امله ګرم وګڼل شي."

څارنوال کریم خان ویلي چې دفتر یې ددغه غوښتنلیک ترلاسه کول تائیدوي او زیاته کړې ده چې دا دفتر دافغانستان دوضعیت په اړه په فعال ډول خپلو پلټنو ترسره کولو ته دوام ورکړی، چې له وړاندې دشپږو هیوادونو په غوښتنلیک کې شامل ادعا شوي جنایت په کې شامل دي. دجرمونو دنړیوالې محکمې (ICC) څارنوال کریم خان په دغه اعلامیه کې ویلي چې د ۲۰۱۷ کال د نومبر په ۲۰ دهغه دفتر د ۲۰۰۳ کال دمې دمیاشتې دلومړۍ ورځې راهیسې دافغانستان په حدودو کې دادعا شویو جنایتونو ترڅنګ ددغه هیواد په جګړه کې دنورو اړوند ادعا شویو جنایتونو چې د ۲۰۰۲ کال دجولای له اول څخه ترسره شوي دپلټنې غوښتنه کړې وه. په دې اعلامیه کې ویل شوي: "د ۲۰۲۰ کال دمارچ په پنځمه دمحکمې دمرافعه څارنوالۍ خونې درایو په اتفاق زما دفتر ته ددې واک وسپاره چې پلټنې پیل کړي."

همداشان په دغه اعلامیه کې ویل شوي چې د ۲۰۲۲ کال داکتوبر په ۳۱ دجرمنو دنړیوالې محکمې دڅارنوال دفتر ته دمحکمې دمخه ددوېیمې خونې له خوا په افغانستان کې دپلټنو دبیرته پیلیدو واک ورکړ شو. په دې اعلامیه کې ویل شوي: "تر دا مهاله زما دفتر دافغانستان دوضعیت په تړاو په یوخپلواک، بیطرفانه او قوي ډول پلټنو ته دوام ورکړی دی چې په کې دجنسیت پر بنسټ دښځو او نجونو دسیستماتیکي ځورونې په ګډون ټولې ادعاوې شاملې دي." په دې اعلامیه کې دجرمنو دنړیوالې محکمې د څارنوال دفتر دا اقدامات دجنسیت پر بنسټ دبشریت ضد جنایتونو په ګډون دجنسیت پر بنسټ د جنایتونو پروړاندې دحساب ورکولو د تعقیبولو په برخه کې دخپلو پراخه ژمنو انعکاس ښودلی او ددغو ادعا شویو جنایتونو په تړاو یې ددغو شپږو هیوادونو له خوا د پلټنو د غوښتنلیک د عزم هرکلی کړی دی.

په دې اعلامیه کې څارنوال کریم خان ویلي چې دفتر به یې ددغو پلټنو ددوام لپاره دټولو اړوندو خواو سره بوخت پاتې شي او په افغانستان کې به پرمختګونه له نږدې وڅاري. همداشان څارنوال کریم خان ویلي چې هرڅوک دادعاو شویو جرمنو په تړاو معلومات دهغه دفتر سره شریکولی شي. دجرمونو نړیوالې محکمې (ICC) دڅارنوال کریم خان په دې اعلامیه کې ‍بله اونۍ دغړو هیوادونو غونډې ته په کتنې ټولو هیوادونو څخه غوښتي چې دروم دجرمونو دنړیوالې محکمې دغړو هیوادونو څخه دپلټنواو دترسره شویو جنایتونو پروړاندې دحساب ورکونې څخه دډاډ ترلاسه کولو لپا ره دغه دفتر سره همکاري وکړي او اړینې منابع ورته برابرې کړي. دطالبانو حکومت دجرمونو نړیوالې محکمې دڅارنوال دفتر دغې اعلامیې ته لا غبرګون نه دی ښودلی.

طالبانو په ۲۰۲۱ کال داګست په میاشت کې په افغانستان کې بیا واک ترلاسه کړی د ښځو او نجونو پر حقونو یې په پرله پسې ډول محدودیتونه لګولي دي. طالبانو ۱۱۷۰ ورځې کیږي چې په افغانستان کې د لومړنیو ښوونځیو په پورته ښوونځیو کې نجونې له زده کړو منع کړي او هم ۷۱۰ ورځې کیږي چې طالبانو دپوهنتونونو او لوړو زده کړو موسسو دروازې دښځو او نجونو پرمخ تړلي دي. همداشان طالبانو د ملګرو ملتونو په ګډون په دولتي او غیردولتي ادارو کې ښځې هم له کار څخه منع کړي او په عام ژوند کې یې پر ښځو او نجونو باندې پرله پسې محدودیتونه لګولي دي.

ملګرو ملتونو دطالبانو دا کړنې دجنسیت پر بنسټ تبعیض ته ورته بللې او دطالبانو څخه یې ددغو اقداماتو دپای ته رسیدو غوښتنې کړي دي. خو دطالبانو مشر ملاهبت الله اخوندزاده دروان ۲۰۲۴ کال داګست په ۲۱ (زمري ۳۱) په افغانستان کې دامربالمعروف او نهی عن المنکر دنوي قانون په پلي کولو سره دښځو او نجونو پر وړاندې محدودیتونه لا پراخه کړل او دښځو او نجونو پروړاندې دخپل حکومت ټولو کړنو ته قانوني بڼه ورکړه. ملګرو ملتونو او دبشري حقونو نړیوالو بنسټونو د طالبانو څخه ددغه قانون دلغوه کیدو غوښتنې کړي، خو طالبانو حکومت ویلي چې دا قانون به په ټول افغانستان کې په تدریجي ډول پلی شي.