روابط بین طالبان افغانستان و حکومت پاکستان از زمان سقوط کابل در ماه آگست ۲۰۲۱ بیش از پیش تیره شده است. بسیاری از آگاهان تشنجات کنونی را ناشی از افزایش تروریسم فرامرزی منشأ گرفته از افغانستان می دانند. اما برخی از اقدامات اخیر اسلام آباد، رژیم طالبان را نیز آزرده کرده است. سال گذشته، پاکستان محدودیت های تجاری را بر کشور همسایه خود اعمال کرد، ۵۰۰ هزار مهاجر افغان بدون مدرک را اخراج کرد و سیاست های سختگیرانه تری برای صدور ویزا در بنادر مرزی اعمال نمود. ماه گذشته، پاکستان حملات هوایی نادری را در داخل افغانستان انجام داد و ادعا کرد که مخفیگاه های مشکوک گروه های شبه نظامی پاکستانی را هدف قرار داده و هشت نفر را کشته است. نیرو های طالبان بعدآ در مرز به آتش باری پرداخته و به این حمله پاسخ دادند.
از امید تا کشیده گی
ناعدعلی سولهریا، عضو بخش آسیای جنوبی در اندیشکده "پولی تاکت" در واشنگتن به دویچه وله گفت که پاکستان در ابتدا امیدوار بود که از تاریخ همکاری خود با طالبان پس از تسلط مجدد آنها بر افغانستان بهره ببرد. به گفته این تحلیلگر، اسلام آباد انتظار داشت که جناح افراطی طالبان افغان علیه تحریک طالبان پاکستان و دیگر گروه های شبه نظامی پاکستانی اقدام کند و "پناهگاه های آنها را در خاک افغانستان برهم بزند." اما این امید ها در ۱۲ ماه اول حاکمیت مجدد طالبان در کابل از بین رفت. در عوض، با بازگشت طالبان افغان به قدرت و تقویت تحریک طالبان پاکستان، این کشور با افزایش تروریسم مواجه شد.
گزارش مرکز تحقیقات و مطالعات امنیتی مستقر در اسلام آباد نشان می دهد که تلفات ناشی از حملات شبه نظامیان در سال ۲۰۲۳ در مقایسه با سال ۲۰۲۲ به میزان خیره کننده ای ۵۶ درصد افزایش یافته که بیش از ۱۵۰۰ کشته به شمول ۵۰۰ پرسونل امنیتی را به دنبال داشته است. همین هفته، دو افسر پولیس در دو حمله جداگانه در دو منطقه ناامن ایالت خیبرپشتونخواه کشته و شش نفر دیگر زخمی شدند. در تازه ترین مورد نیز به روز شنبه دو کارمند گمرک در مرز با افغانستان کشته شده اند.
چرا پاکستان از طالبان حمایت می کند؟
روابط پاکستان با طالبان برای مدت طولانی پیچیده و اغلب متناقض بوده است؛ البته با تغییراتی که با انگیزه رویداد های تاریخی و محاسبات استراتژیک صورت گرفته است. افغانستان و پاکستان روابط فرهنگی دارند، اما بر سر خط دیورند، مرز ۲۶۴۰ کیلومتری که توسط بریتانیا در سال ۱۸۹۳ ترسیم شد، اختلاف نظر داشتند. این خط مناطق قبایلی پشتون را تقسیم کرد و در نهایت مفهوم "پشتونستان" را تقویت نمود، یک کشور مستقل که مناطق پشتون نشین را در دو طرف مرز در خود جای داده است. در حالی که این دولت هرگز به حقیقت نپیوست، اختلافات تا به امروز ادامه دارد. از سوی دیگر، حمله شوروی به افغانستان در سال ۱۹۷۹ شاهد ایجاد روابط نزدیک اسلام آباد با افراط گرایان مسلمان در سراسر مناطق مرزی بود. عبیدالله خیلجی، محقق تاریخ افغانستان که در حال حاضر در اسلام آباد مستقر است، گفت: «پاکستان از ترس نفوذ شوروی، به مجرای کلیدی کمک غرب به مجاهدین افغان، مجموعه ای از گروه های شورشی که علیه شوروی می جنگند، تبدیل شد.»
پس از خروج اتحاد جماهیر شوروی، افغانستان درگیر جنگ داخلی شد که طالبان را به عنوان جناح اسلامگرای جدیدی متولد ساخت. پاکستان، همراه با عربستان سعودی و امارات متحده عربی، رژیم طالبان را در سال ۱۹۹۶ به رسمیت شناخت و حمایت نظامی و منابع قابل توجهی برای آنان فراهم نمود. این رژیم در اواخر سال ۲۰۰۱، پس حمله ایالات متحده و متحدانش در پی حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر به ایالات متحده، سقوط کرد.
برخی از اعضای طالبان در داخل پاکستان خصوصآ در مناطق مرزی پناه گرفتند. در حالی که اسلام آباد پس از ۱۱ سپتمبر با ایالات متحده همکاری کرد، به طور گسترده پذیرفته شده که برخی از عناصر ارشد در پاکستان به طور مخفیانه از طالبان حمایت کردند که برای بقای این گروه و بازگشت شان به قدرت بسیار مهم بود. یک مقام طالبان در وزارت معارف کابل که خواست نامش فاش نشود، توضیح داد: «طالبان از پاکستان به عنوان پناهگاه امن برای حمایت از شورش های خود در افغانستان استفاده کرد، در حالی که پاکستان ما را راهی برای مقابله با نفوذ هند در افغانستان می دانست. این یک رابطه متقابل بود.»
عصر جدید در کابل
بازگشت طالبان به قدرت به طرز چشمگیری پویایی آنان را تغییر داده است. آدام واینستین، معاون مدیر برنامه خاورمیانه در اندیشکده ایالات متحده، کوئینسی گفت: «آنها دیگر به پاکستان اتکا ندارند. آنها اکنون "استقلال" خود را ابراز می کنند و از اینکه خود را تابع پاکستان یا ملزم به تبعیت از خواسته های پاکستان بدانند، خودداری می کنند.» رهبران طالبان ضمن اذعان به کمک های گذشته پاکستان، مدعی شده اند که آزار و اذیت، بازداشت و تحویل رهبران طالبان به ایالات متحده نیز شاهدی بر دوگانگی سیاست اسلام آباد است.
پیوند های مشترک ایدئولوژیک، تاریخی و فرهنگی بین طالبان و تحریک طالبان پاکستان، وضعیت پیچیده ای را برای اداره طالبان ایجاد می کند. این مقام ناشناس طالبان گفت: «سرکوب تحریک طالبان پاکستان، همان طور که پاکستان خواسته است، می تواند باعث عکس العمل شدید در درون خود طالبان شود و به طور بالقوه منجر به فرار و پیوستن اعضا به گروه "ولایت خراسان دولتی اسلامی" شود.» یک گروه تروریستی افراطی رقیب که در حال حاضر با طالبان در افغانستان می جنگد.
طالبان افغان به دنبال متحدان جدید هستند
با سرد شدن روابط با پاکستان، اداره طالبان در حال ایجاد مشارکت های منطقه ای جدید است. قدرت های غربی در تعامل با طالبان هم چنان مردد هستند، اما بازیگران دیگری مانند چین، روسیه، ایران، هند و برخی از کشور های آسیای مرکزی، محتاطانه با رژیم طالبان در افغانستان تعامل دارند. سولهریا، همکار پولی تاکت، خاطرنشان کرد که اداره طالبان درآمد های قابل توجهی از سرمایه گذاری های خارجی، به خصوص چین، در بهره برداری از منابع معدنی فراوان افغانستان به دست می آورد. سولهریا به دویچه وله گفت: «آنها برای دسترسی به تجارت بین المللی به سمت ایران حرکت می کنند که نشان دهنده تنوع بخشیدن به مشارکت منطقه ای شان می باشد.»
در حالی که هیچ یک از ارتباطات جدید به اندازه کافی قوی نیستند که بتوانند پیوند با اسلام آباد را جایگزین کنند، طالبان هم چنین می توانند از کمک های بشردوستانه بین المللی برای اتکا به خود استفاده کنند و از تمایل جهان برای ثبات استفاده نمایند. واینستاین از موسسه کوئینسی به دویچه وله گفت: «کشورهای همسایه افغانستان و جامعه بین المللی از طریق تجارت، کمک و کانال های دیپلوماتیک از طالبان حمایت مستقیم و غیرمستقیم می کنند.» وی اضافه کرد که این از این واقعیت ناشی می شود که طالبان منطقه را کنترول می کنند و جهان از جایگزین های بالقوه می ترسد، مثلا جنگ داخلی یا تروریسم خشن تر از سوی شاخه خراسان "دولت اسلامی" یا داعش!