گنج دری
كتاب مصور برای آموزش زبان دری
سخنی با مادران، پدران و معلمین گرامی !
ما همه آرزو داریم که فرزندان ما به زبان دری حرف بزنند، بخوانند و بنویسند. برای برآورده شدن این آرزو اول باید بخواهیم و دوم باید بکوشیم.
تهداب آموزش زبان مادری این است که با اطفال خویش درخانه به زبان خویش حرف بزنیم. خانواده های که در این مورد از غفلت و سهل گیری کار می گیرند، اشتباهی را مرتکب می شوند که بعدها هرگز آن را اصلاح نخواهند توانست.
از آغاز تولد کودک با او به زبان خویش حرف بزنید. به او للو بخوانید. برایش قصه بگویید. تا گوش و زبان فرزندان تان از همان آغاز آشنایی و نرمش لازمه را بیابد. اگر خشت اول زبان مادری درست و راست گذاشته شود، بعدها که فرزندان شما بزرگتر می شوند، به کودکستان، مکتب و محیط خارج از خانه می روند، زبان دوم هرگز مانع بیشتر آموختن زبان اول نخواهد شد. بلکه هر دو زبان طفل را در آموزش بیشتر و بهتر کمک خواهد کرد و حتی چنین اطفال زبان سوم و چهارم را نیز بهتر و آسانتر از اطفالی که تنها به یک زبان آشنایی و تسلط دارند، خواهند آموخت.
البته پس از شمولیت فرزندان شما به مکتب زبان غالب زبان محیط ماحول (زبان انگلیسی یا هر زبان کشور میزبان) خواهد بود. لیکن شما با طریقه های مختلف و بیشتر با استفاده از بازی و سرگرمی می توانید اطفال خویش را تشویق نمایید که زبان حاکم در خانه همانا زبان مادری (زبان دری یا زبان پشتو) باقی بماند. هنگامی که فرزندان تان به خانه می آیند حتمی بکوشید تا دور میز یا دسترخوان با هم بنشینید و با هم به زبان خود حرف بزنید. راجع به مکتب و دوستان شان از آنها سوال کنید. اگر طفل شما هنگام قصه کردن از لغات انگلیسی استفاده کرد، بکوشید تا شما در جمله های بعدی معادل آن کلمه انگلیسی را به زبان دری به کار گیرید. مثلا طفل شما می گوید: امروز "تیچر" ما بسیار "اپست" بود.
شما می توانید بپرسید: چرا امروز معلم شما عصبانی بود؟
متوجه باشید که فرزندان تان در خانه با هم به زبان مادری حرف بزنند و این مسله قانونی قابل احترام درخانه شما باشد. به کسانی که این قانون را مراعات می کنند به عنوان تشویق جایزه بدهید. جایزه های خورد و ساده می تواند اطفال را بسیار خوش و علاقمند بسازد. در صورت تخلف از این قانون می توانید جزاهای ساده به آنها بدهید. مانند چند دقیقه خاموش کردن تلویزون یا چند دقیقه فرستادن آن ها به اتاق شان تا در مورد عمل خود فکر کنند.
حداقل روز نیم ساعت خود را به فرزندان تان بدهید و با آنها بازی کنید. با اطفال خوردتر مثلا بازی کلمات را انجام دهید. بگویید: بیا که امروز کلمات مربوط به آشپزخانه را تکرار کنیم. من شروع می کنم و می گویم قاشق.
شاید طفل تان بگوید: پنجه.
شاید شما بگویید: کارد.
شاید طفل تان بگوید: برس دندان.
آن وقت باید به او یادآور شوید که برس دندان مربوط به آشپزخانه نیست و در عوض می تواند مثلا یخچال بگوید. بازی به همینگونه گرم خواهد شد و به کلماتی خواهد رسید که شاید شما خود نیز مدت ها شده باشد که از آن کار نگرفته اید. با فرزندان بزرگتر می توانید بازی "اسم و اشیا" را کنید. مثلا حرف "الف" را انتخاب کنید و برای فرزند خویش مثال بدهید که مثلا برای اسم: ادریس، مملکت: افغانستان، خوراک: انگور، پوشاک: انگشتر، حیوان: اسپ، اشیا: الماری. این بازی را هرروز با یک حرف الفبا می توانید انجام دهید.
یا شما می توانید یک لغت را بگویید و فرزند شما لغت دیگر را طوری انتخاب کند که حرف شروع آن، حرف آخر لغت شما باشد. مثلا شما می گویید: گدی.
طفل می گوید: یخ.
شما می گویید: خرس.
طفل می گوید: سرخ.
این بازی در کنار تکرار لغات برای شناختن صدای حروف الفبا نیز بسیار مفید است.
خواندن و یا گفتن قصه گک های کوتاه و جالب پیش از خواب برای اطفال خوشایند است. برعلاوه برای غنی ساختن زبان مادری لازم است تا از چیستان، شعر، فکاهی، شنیدن موسیقی و دیدن پروگرام های تلویزونی که به زبان دری باشد، استفاده کنید.
ما در کتاب های آینده کوشش خواهیم کرد تا اشعار ساده و قصه گک های کوتاه را نیز در اختیار شما قرار بدهیم تا شما بتوانید آنها را با فرزندان خویش یکجا بخوانید. همچنان سرگرمی های بیشتری را برای آموزش حروف الفبا و اعداد تهیه خواهیم کرد. درکتاب حاضر که در عین حال کتابچه ای برای رسامی و نوشته است، به طور نمونه و به صورت خلاصه سرگرمی های مختلف برای آموزش زبان مادری نشان داده شده است. از تمرین نوشتن الفبا تا رنگه نمودن تصاویر مربوط به لغات، حروف هم صدا، یافتن کلمات میان حروف الفبا، آموزش کلمات مترادف و متضاد، مرتب ساختن جمله، یاد گرفتن نام های هفته و ماه و فصل، نام رنگ ها، اعضای خانواده، اعضای بدن، نام حیوانات و معادل آن ها به زبان انگلیسی تا ترانه الفبا که همواره باید با کودکان تمرین شود، در این کتاب نمونه ارایه شده است.
آموزش زبان دری نوشتاری باید به شیوه ای تدریجی، با حوصله مندی و توام با مهربانی صورت گیرد. معلمین محترم باید متوجه باشند که برخلاف حروف انگلیسی که نوشتن شان تکنیکی و ساده تر است، نوشتن حروف الفبای دری هنر است و آموختنش صبر وحوصله می خواهد.
می دانیم که هر زبان غنا و همچنان کاستی های خاص خودش را دارد که آموختن آن گاه نوآموز را با دشواری ها مواجه می سازد. یکی از مشکلات زبان دری موجودیت تعداد زیاد حروف همصدا می باشد. قبل از خوانش به زبان دری باید به طفل بیاموزانید که بعضی حروف مثلا "س، ث، ص" عین صدا را می دهند. این شناخت ایشان را درخواندن خیلی کمک خواهد کرد. اما مشکل املا همچنان باقی خواهد ماند. صرف با تمرین است که نوآموز خواهد توانست به خاطر بسپارد که مثلا صابون را با "ص" بنویسد نه "س" یا "ث". بیشتر اوقات تلفظ نادرست خود ما نیز باعث می شود که فرق میان "ا، ه، ح، ع" هنگام گویش احساس نگردد و مثلا طفل تلفظ "عمه" و "همه" را یکسان بیابد.
برای آموزش اشکال مختلف حروف الفبا می توانیم با کلمات و مثال های مشخص به نوآموز نشان بدهیم که چگونه حروف می توانند در آغاز، وسط یا آخر کلمه بیایند و در کجا به صورت خورد و در کجا به شکل کلان نوشته شوند. استثنا "آ" را به آنها بیاموزیم که همیشه در اول کلمه آمده و همیشه به صورت کلان نوشته می شود. یا حرف "ه" در آغاز کلمه به شکل " " و در آخر کلمه اگر به شکل پیوست باشد به شکل " " و اگر جدا باشد به شکل "ه" نوشته می شود.
معمولا اطفال که خواندن و نوشتن را در مکتب با حروف بزرگ انگلیسی شروع می کنند، زبان دری را نیز با حروف بزرگ کنار همدیگر می نویسند که این خود غنیمت بزرگ است و هرگز قابل تشویش نمی باشد. چه با تمرین و آشنایی بیشتر با حروف الفبا این مشکل به مرور زمان حل خواهد شد.
قابل تذکر است که تمام تصاویر، سرگرمی ها، شیوه ای ارایه و متود تدریس بعد از پژوهش به صورت خاص برای کتاب "گنج دری" طرح، تدوین و تصویر شده است. در خاتمه از تمام خانواده های افغان که علاقمند آموزش زبان مادری به فرزندان خویش هستند و از تمام دوستانی که کار ما را در بخش ادبیات کودک با همه کمی ها و کاستی ها موجود تشویق و حمایت می کنند، صمیمانه تشکر می کنیم.
با محبت
پروین پژواک و هژبر شینواری
برای سفارش کتاب با این ادرس به تماس شوید