بخش کلتوری افغان جرمن آنلاین

یادی از  استاد حفیظ الله « وفا » نورستانی

بر تو فرزند  ارجمند  عزیـــــــز

از  من این  عکس  یاد گار  بود   

پیــکرم  ریخــــت زیر خاک سیه

سال  عمــــر  تو  صد بهار  بود 

پـــســرم  هر کجا  و در همه حال

حافظت لــــــطف  کردگار   بود 

خاک  مــن  نیز  با « وفا » باشد

مر ترا عــــــــــمر  گلعذار   بود
 

:زندگینامه

استاد حفیظ الله«وفا» نورستانی یگانه فرزند مرحوم جنرال مبارک شاه نورستانی قوماندان در محاذ پکتیا در جبهه تل و وانه در جنگ استقلال کشوردر(۱۹۱۹) ،تحت قیادت شاه امان الله می باشد.

وی در سا ل (۱۲۹۶)در یک فامیل روشنفکر و سر شناس در ولایت پکتیا دیده به جهان گشود؛ و حینکه اعلان جنگ با دولت انگلیس داده شد ؛ جنرال مبارک شاه که در آن زمان رتبۀ غند مشری داشت و قوماندان قطعۀ توپچی در ولایت پکتیابود،فامیل خود را به کابل فرستاد ،تا از آتش جنگ در امان باشند ؛ چون فامیل موصوف در راه پکتیا ،کابل بودند که بمب افگن های انگلیسی یک قسمت ارگ شاهی،ماشین خانه، و  کندک سوار را بمباردمان کردندبعد از ختم پیروز مندانۀ جنگ استقلال در (۱۹۱۹)و مشخصآ پیروزی چشمگیر مبارک شاه در محاز (تل و وانه)و ارتباطمستقیم شاه امان الله با غند مشر موصوف و آگاهی شاه امان الله از جبهات جنگ و امر اجرای فرمان رتبۀ جنرالی و نشاناستور برای غند مشر موصوف وخواستن وی ابتدا به کابل و بعدآ تبدیلی وی به قندهار به جای صالح محمد خان ، باعث خشمو حسادت قوماندان عمومی محاذ پکتیا (جنرال نادر) شد و وی را خشمگین ساخت و به امر وی مهمانی ترتیب دادند و مبارکشاه را مسموم ساختند. که به این ترتیب حفیظ الله که هنوز پسر چهارـ پنج ساله یی بیش نبود ،پدرش را از دست میدهد و چون شش ساله میشود مادرش نیز دار فانی را وداع می گوید و خودش با دو خواهر خورد تر از خود نزد خاله اش زندگی پر ازمشقت را آغاز میکنند.

 

نقاش:

استاد حفیظ الله به دستور شاه امان الله شامل مکتب امانیه(استقلال) میشود و تا صنف ششم اول نمرۀ صنف خود می باشد.و نظربه علاقۀ که به نقاشی پیدا می کند؛ توسط مرحوم استاد کریم شاه خان که از جملۀ استادان برجستۀ نقاشی بودو شخص حفیظ الله وی را سخت حرمت داشت و او را سمبول صداقت؛ لیاقت و کفایت می دانست ، شامل مکتب  صنایع نفیسۀ کابل می شود و در سال (۱۳۱۸)فارغ التحصیل می شود، وی تمام دورۀ مکتب استقلال و صنایع را با اول نمره گی به پایان می رساند  ابتدا به دارالمعلمین ا ساسی پغمان به حیث معلم رسم مقرر گردید و سپس در سال (۱۳۲۱) به مکتب استقلال تبدیل شد و پس از چهار سال تدریس در این لیسه ؛ به لیسۀ امانی(نجات)توظیف گردید؛ و تا سال (۱۳۵۲) در این لیسه خدمت کردو در ختم همین سال به رتبۀ دوم تقاعد نمود و سپس دوباره به صفت نقاش در مطبعۀ دولتی و پس از مدتی به حیث استاد در کورسهای پروفیسر میمنه گی اجرأ وظیفه نمود و بالاخره در سال (۱۳۶۲) نسبت معاذیر صحی دیگر وظیفه رسمی راعهده دار نشد و در منزل شخصی خود واقع کارته سه کابل مصروف پرورش گلها و سرودن شعر و نوشتن داستانها شد.

استاد وفا  در سالهای معلمی اش همه ساله به صفت مسوؤل نمایشگاه (سالون خزان ) شاگردان معارف  از طرف مقاموزارت تعلیم و تربیۀ تعین می شد و در ختم آن نظر به حسن اجراآت آن به یک یک ماه معاش اضافی نایل می گردید  استاد وفا در مدت خدمت خود به اخذ تحسین نامه ها ؛ مدال عالی هنر؛ مدال رشتین؛ و همچنان  در اولین سال مقرری خود در مسابقات سالون خزان از هفت درجه به مقام پنجم نایل شد و جایزۀ نقدی اخذ نمود و در سال(۱۳۳۷)در مسابقاترسامی استادان در وزارت اطلاعات و فرهنگ ،مقام هنری سوم و جایزۀ نقدی بدست آورد و در سال(۱۳۲۲)در مسابقۀرسامی استادان  در جشن استقلال  به دریافت مکافات نقدی و کسب مقام دوم نایل شد.

استاد وفا در هنر نقاشی از حضور استادان خارجی؛ چون: پروفیسر عبدالعزیز خان هندی و ماستر محمد دین خان هندی واستاد فرخ « افندی» ترکی، استادان داخلی؛ چون : پروفیسر غلام محمد خان میمنه گی؛ استاد کریم شاه خان  فیض ها گرفتهرموز و فنون هنر نقاشی را آموخت. چنانچه خودش در مورد خود گفته:

 

هرچه میپرسی  ز من از مویک و رنگم  بپرس 

من هلاک صنعتم  مرد سیاست  نیستم

 

استاد وفا در طول حیات پر بار خود در عالم نقاشی خدمات شایسته انجام داده است، او در حدود سه صد تابلوی رنگ آبی، صد تابلوی رنگ روغنی، پنجاه تابلوی ذغالی و نوک آهنی و حدود سی تابلوی پنسلی و پاستلی نقاشی کرده که تعداد زیاد آندر نمایشگاه های داخلی و خارجی؛ چون گویته انستیتوت کابل، وزارت اطلاعات و فرهنگ،مرکز فرهنگی افغان و فرانسه در پشاور، نمایشگاهی در شهر هامبورگ آلمان،نمایشگاه سالون های خزان،نمایشگاههای جشن استقلال کشور و به صورتانفرادی به فروش رسیده است.

در سال(۲۰۰۶)در اثر تقاضای وزارت اطلاعات و فرهنگ که گویا در گالری ملی افغانستان به تعداد یک تابلو نقاشی اثر استاد وفا موجود است؛ استاد زمانیکه هنوز در قید حیات بودند، یازده تابلو اثر نقاشی خود را ،از طریق وزارت اطلاعات و فرهنگ ، به گالری ملی اهدا کردند  سوژه و موضوع تابلویهای استاد وفا را به صورت عموم مناظر زیبای مناطق مختلف افغانستان؛ میله ها؛ بازی های عنعنوی؛ چون : بزکشی؛ اتن ملی؛ میلۀ جبه؛ رسوم و عادات مردم ؛ طرز زندگی ؛ غذا های مردم؛ طرز معاشرت؛ لباس؛مراسم و تیپ های مردم و به صورت مشخص میتوان گفت که در لابلای تابلو های استاد آنچه که مورد پسندت باشد می یابی  و گویا با دیدن تابلو های استاد ، زندگی گذشته را میتوان تداعی کرد. 

 

شاعر:

استاد وفا نه تنها نقاش ماهر بود ؛ بلکه در سایر رشته های هنر نیز دست توانا داشت؛ چنانچه بیش از پانزده هزار بیت شعردارد که اکثرآ در روز نامه ها و مجله های کشور ؛ چون : ژوندون ، پشتون ژغ ،آواز،دانا و روزنامه های انیس، اصلاحجمهوریت ، پلوشه ، روزنامۀ بیدار بلخ و شمار دیگر به چاپ رسیده استاستاد توانایی خود را در انواع شعر از نظر شکل و محتوا آزموده و حقا که به درستی از عهدۀ آن بدر شده است  وی بیشتر نویسنده و شاعری است که حقایق را بی پرده بیان کرده و از گفتۀ خود باک ندارد.

وی در مورد عضمت و موجودیت خداوند چنان زیبا بیان کرده:

 

یکی را بسر تاج شاهی  دهی

 دگر را  تو  نان  گدایی     دهی

یکی را دهی  عزت و افتخار

دگر را  غم و زحمت   بیشمار

یکی را دهی عیش و نوش جهان

دگر را تو محتاج یک لقمه  نان

یکی را کنی سالم و  تندرست 

دگر را تو سازی مریض از نخست

بیاری یکی را تو نو در جهان

دگر را  کنی  زیر  خاکش    نهان

تو قدرت دهی چنگ و دندان شیر

که تا   دیگران   را   بدرد   دلیر

همه هستی ما به یک آن تست 

 فنای  همه  هم  به   فرمان  تست

…. یا

دلا تا کی ترا  شور و نوا هست 

 بخون تا کی طپی دردت دوا هست

چه مایوسی و از دردت چه نالی 

مشو  نومید  عالم  را  خدا   هست

طیاره  گر  نباشد  قسمت    ما 

امید  یک  خر لنگی  بجا   هست

….یا

هر کسی را لطف او از هر چه لایق دید داد 

بوریا بر بی نوایان شاه را سر تاج زر

لطف او پیدا نمود اجداد آدم را ز خاک 

هم ز خاک خشک رویانید او  گلهای تر

 

 

 

   استاد وفا در شعر از نظر شکل پیرو سبک کلاسیک است و در محتوی زیاد مضامین انتقادی  و پند و اندرز دارد که اکنون   میپردازیم به نمونه های از این گونه اشعار

خطاب به دختر افغان

ای دختر افغان  تو به اطراف نظر کن

زین خلق حذر کن

ورنه که نصیب تو بود حالت  زاری

با قلب فگاری

یا : خطاب به جوانان وطن

بچۀ امروز، ای مردان فردای وطن

داروی درد وطن  ای چشم بینای  وطن

یا : پند به پسر جوانش

ای عزیز  بهتر از جان پدر یادت بخیر

وی مرا بازو تو ای زیبا پسر یادت بخیر

جان  من اندر پی تحصیل کوشا تر بشو 

سرخ روتر تا شوی چشم پدریادت بخیر

عیش وعشرت را دوامی نیست درگردش مگرد 

 نیکنامی را کمایی کن پسر یادت بخیر

تا  توانی  با کسان  نیک  آمیزش   نما 

وز رفیق بد عزیزم کن حذر  یادت  بخیر

پند  مارا گر  بگوش جان بگیری  جان من

عاقبت روزی دهد بهرت ثمر یادت بخیر

نیش و نوش زندگی باشد حباب روی آب 

 باش کوشا در پی علم و هنر یادت بخیر

بستۀ  مویی سیاه   دلبران  هرگز   مشو

 تا نگردی عاقبت خون جگر یادت بخیر

بسته کردن دل به زر بسیار کار نا بجاست 

علم و دانش باشدت چون گنخ زر یادت بخیر

نشۀ  می  را به  خود  بهر خدا هرگز مده 

 صد بلا خیزد ترا  زین آب شر  یادت بخیر

می ترا علم است وعیش وعشرت و کسب وهنر

فتنه باشد چار سویت با خبر یادت بخیر

چشم امید(وفا)دایم به لطف خالق  است 

 تا شود شامل به حالت  ای پسر یادت بخیر

: استاد در قطعۀ دیگر چه زیبا اندرزی دارد

چند نالی ز جور چرخ  فلک 

شیوۀ روزگار  این باشد

عیش دنیا  دوام  می  نکند  

 گرچه در کامت انگبین باشد

بلخ و بغداد هر کجا باشی 

عاقبت  مرگ در کمین باشد 

میروی زیر خاک تنهایی 

آخر زندگی  همین  با شد

خانۀ گرم و بستر پر  قو 

عوض اش بسترت زمین باشد

عیش   و نوشت  کشد ز دیدۀ تر

سختی نزعت اینچنین  باشد

زندگی کن چنانکه بعد از مرگ

 بر تو از خلق  آفرین  باشد

غافل از خویشتن مباش (وفا) 

 کی ترا  حال به  ازین باشد

 

استاد در جای دیگر در مورد دوستان هر جایی انتقادی دارد:

 

این جلف دلبران شوروایی  

 فحشا  اند با   دل  آرایی

بستن دل به  او خطا  باشد 

 کی وفایت کنند هر جایی

دوستان دغل چنین باشند 

جا کنند خویش را چو خود مانی

وه چه خوش گفته شاعرشیوا 

 بیت دلچسپ خود به شیوایی

این دغل دوستان که می بینی 

 مگسانند   گرد    شیر ینی

روز بد جمله از تو دور شوند 

 تو بمانی به  حال   تنهایی

دوست جن  گردد و تو بسم الله 

در میان   بلا و  حیرانی

همه با خنده از برت بروند 

 خود بمانی و صد پریشانی

پس حذر کن ز دوستان دنی 

خویشتن را مزن به نادانی

باش آگه (وفا)در اول  کار

 کآخر کار  سخت در  مانی

 

جایی دیگر در شاد ساختن دل انسان زیبا سرودۀ دارد که به یک بیت آن اکتفا می کنیم

 

شاد کردن یک پریشان را کمال مردمی است

 گر دلی  را شاد نتوانی پریشانش مکن

استاد وفا خودعزت نفس را سخت  دوست داشت و تا دم مرگ به هیچ درگه و درگاه سر عجز و تعظیم خم نکرد ؛ با اربابان وزمامداران سخت در مخالفت بود و هیچ وقت تسلیم زر وزور نشد؛ او فقیرانه ولی با افتخار زندگی کرد؛ چنانچه در پاک نفسی صداقت و عزت نفس خود ،زبان زد خاص و عام بود و خودش عزت نفس را در پاچه شعری بالاتر از سلطنت می داند   چنانچه فرموده:

پارسا گر شوی  ز بهر ریا 

پر گنه باش و پار سا نشوید

عزت نفس به ز سلطنت است 

 آبرو ریز   چون گدا   نشوید

کبریا یست    خاصۀ  ذاتش 

 باش  تسلیم  و  کبریا  نشوید

ادب هر جاست جوهر ذاتی

شخص پر رو و بی حیا نشوید

آتش عشق است شعله های هوس 

 پس بدین شعله آشنا نشوید

آنکه دادت هزار نعمت و نوش

پس به آن ذات بی وفا نشوید

همه را در رضای او جویید

 بی رضای خدا رضا  نشو ید

نکشی گر ز چشم کس خاری

 شرم خوب است خار پا نشوید

آدمی از همه شرف  دارد

مثل حیوان دد   دو پا  نشو ید

 

 

استاد وفا در بیتی از قناعت نفس خوددر مقابل منت دو نان چه زیبا بیان کرده

به نان هفت رنگ چرب دونان کی زنم دستی

 دهم از صد پلاو مفت ترجیع نان و شوربا را

استاد مرد با وقار ، با همت عالی و با قناعت بود و عزت نفس را دوست داشت و متواضع بود و همچنان در تصمیم خود آهنین بود ، هر گاه اگر در امری تصمیم می گرفت ،به هیچ وجه تصمیم خود را عوض نمی کرد، چنانچه شاگردان و دوستانش از خصلت های نیکوی او آگاه اند و میدانند و خود در بیتی زیبا سروده:

وفا را همت عالی ز لطف خود دهش یارب

 مده بروی تسلط از کرم هر بی سروپا را

:جای دیگر در قناعت خویش گفته

طمع از هستی دنیا ندارد هیچ طبع ما 

زنم با سنگ غیرت سخت تر جام تمنا را

در بیت دیگراز عاجز ماندن درد و مریض در مقابل تصمیم خدشه ناپذیرش حکایت میکند

این مریضی ها فشارش قامت ما خم نکرد

درد  هم در پیش تصمیمم خجالت  میکشد

با وجود اینکه استاد در آسمان هنر می درخشید ولی چه زیبا تواضع وشکسته نفسی میکند و همه مخلوقات را بر تر و بهتر از خود میداند؛ چنانچه خود گفت:

چون نظر کردم بدقت نیک دیدم جمله را

 جمله خوب است و ز کل خلق تنها  بد منم

  چنانچه قبلآ اشاره شد که استاد وفا در همه امور زندگی متوجه بود تا عزت نفس ،آبرو،شرافت و وقارش در امان باشد ؛ او لازم میداند که حتی صد هزاران جان را فدای آبرو سازد و آبرو را مرادف آب حیات میداند؛ یعنی مرگ بهتر است از زندگی بدون آبرو و این مقوله را در قالب شعر چه زیبا بیان کرده است:

بهتر از جان  دو عالم  آبروست

قیمت است این جنس  بی پروا مریز

صد هزاران جان فدای  آبرو 

آب حیوان باشد  او  بیجا  مریز

گریه سازد چشم مستت را خراب 

اشک غم زآن دیدۀ شهلا  مریز

زلف داران از(وفا) دل برده است 

جلوه دیگر سرکلا! برما  مریز

استاد وفا در جای دیگر کرامات زر را بیان میدارد و اما در نهایت  باز شرافت و آبرو را بالاتر از گنج و گوهر میداند ؛ گویا هر دو را مقایسه نموده در نهایت به داشتن شرافت و آبرو تأکید می نماید؛ چه زیبا سروده:

نرم گردد دلبر دل سنگ هر جا گر زر است

بینوا گر زر ندارد توده خاکش بر سر است

زر اگر داری بهر جا مشکلت  آسا ن  شود 

عیسی ثانی و یا مشکل کشاه هر جا زر است

هر دلی سنگی شود چون موم گر زر باشدت

 وصل خوبان حاصلت گردد میسر گر زر است

بوت پاکی ها عجایب میکند  اعجاز  ها 

چاپلوسی نزد آمر ها  موثر از  زر  است

بینوا را ریزد از چشمان شان  دریای اشک

 خنده جوشد بر دهان آنکه  جیبش پر زر است

گر شرافت   باشد و طبع  بلند و  آبرو

 ای (وفا) این گنج و گوهر بر تو خوشتر از زر است

استاد چنانکه در صداقت ، دوستی و محبت تأکید می کند ، کسی را که پاس نمک را نمی داند ، نیز مردود شمرده از حیوان هم بدتر میداند ؛ و این موضوع را چنین بیان کرده:

سگ پاس نمک داشت دریغا که ترا نیست 

انسان تو نه ای بلکه ز سگ پست تر هستی

هر جا که نمک خورد،از آن درگه برون رفت

پاس نمکت نیست تو درنده تر هستی

بی چشم و زبان خانۀ احباب   صفا  رو

 آنگونه که از چشم و زبان   بی اثر هستی

یک صدق و صفا از تو ندیدند به  مردی 

 نا مرد چه گویم که تو  نا مرد تر  هستی

یاران همه رفتند به  وادی   خموشا ن

خود نیز چو  آنهای دگر  در گذر   هستی

 

استاد در پارچه شعر دیگر شکایت از  کشتار های دسته جمعی هفت ثور ، تحت عنوان (نالۀ روح شهیدان)دارد

مرغک بشکسته بال هستم چمن گم کرده ام 

 من  فرار  ظلم  صیادم   وطن  گم  کرده ام

پیکرم را غرق خون عریان به خاک انداختند 

 من  شهید   تیغ  شدادم  کفن  گم    کرده ام

چین  زلف  دلبران  اکنون  همه   افسانه  شد

من که خود را بین صد چین وشکن گم کرده ام

شکوه بسیار است اما طاقت  گفتار نیست 

 بسکه زجرم داده اند راه  سخن  گم کرده ام

چند مینالی (وفا) زخم وطن بی  مرحم است 

شکوۀ  نا گفته  را  من  در  دهن  گم  کرده  ام

استاد وفا جوانان وطن را به کسب علم و دانش تشویق میکند و به آنها میاموزاند که از تن پروری واعمال غیراسلامی و غیر انسانی اجتناب کنند و این اندرز خود را در قالب شعرچنین زیبا بیان کرده است

دین کجا گفته که رو تن پرو رو بی عار  باش 

 یا ملنگی شو بکش چرس و پی نصوار  باش

یا ز پول رشوه و دزدی بکن پر بکس و جیب

 یا فقیر  ژنده پوش   کوچه  و  بازار   باش

گفته  دینت  بر یتیمان  دست  احسانی    بکش 

 خاطر  بشکسته  را در  هر کجا   دلدار باش

ای که هستی  شاخ  کبر و کان آزار و غرور 

می خوری روزی بسر با خلق بی آزار باش

فرض حق را حق کن و از نهی او کن اجتناب  

این روش را پیشه کن وزفیض بر خوردار باش

دوستان را هر کجا محبوب شو همچون گلی 

 هر کجا  گر دشمنی باشد  به چشمش  خار باش

علم و عرفان چشمۀ فیض است و آب زندگی 

  در  پی  تحصیل  این  آب   بقا   در   کار باش

استاد در جای دیگر مردم مارا با مردم جهان مقایسه میکند و در واقع انتقاد می نماید که ما در سطح فکری خیلی پایین قرار داریم و دنیای مترقی در آسمانها در حرکت اند

ما محو خود و نشۀ جانانه هنوزیم  

 دردا که دراین عصر چو دیوانه  هنوزیم

اغیار به افلاک رسیدند و  من و تو

 در فکر  گل و  بلبل و  پروانه   هنوزیم

آنها هنر آموخت و به افلاک رسیدند  

  ما  معتقد    جادو    افسانه      هنوزیم

تسخیر نمودند  جهان را ز  رۀ علم 

 ما  کند  فقیری   به  سر  شانه   هنوزیم

از راه (وفا) پند  بگفتیم و برفتیم 

 از  علم  و هنر حیف  که بیگانه  هنوزیم

استاد وفا در ارتباط به افراط و تفریط زندگی مادی ،رنج و زحمت دهقان و کارگر و مفت خواری ( خان)و سرمایه دار ، چندین پارچه شعر دارد که به طور نمونه چند بیت آنرا پیشکش میکنیم

می تپد  بر  کشت  خود   دهقان   پیر 

جان  زهیر  از بابت   نان   می کند

بعد حاصل جمله را  با دست خویش 

  پر  میان   کندوی   خان     می  کند